در دومین نشست تخصصی مرکز سیرجان‌شناسی مطرح شد
شگفتی باستان‌شناسان از ظرفیت‌های تاریخی سیرجان
گروه فرهنگ
عصر روز چهارشنبه هشتم اسفندماه دومین نشست تخصصیِ مرکز سیرجان‌شناسی با عنوانِ «سیرجان از منظر بررسی‌های باستانشناسی» با حضور جمعی از مدیران و فعالان فرهنگی در سالن آمفی‌تئاتر دانشگاه آزاد برگزار شد. این برنامه‌ی در ادامه‌ی نشست‌های تخصصی این مرکز و با هدف شناخت بهتر سیرجان برگزار شد و نشان داد که چقدر جای مرکزی به نام سیرجان‌شناسی در فضای فرهنگی و علمی سیرجان خالی بوده است. اگر چه به گفته‌ی ابوذر خواجویی، مدیر مرکز سیرجان‌شناسی این مرکز بدون هیچ امکانات و بودجه‌ای و با دست‌های کاملا خالی به حیات خود ادامه می‌دهد و وعده‌های شرکت صنعتی و معدنیِ گل‌گهر برای حمایت از مرکز سیرجان‌شناسی مصداقِ وعده‌ی سر خرمن بوده است.
آن‌چه از پی خواهد آمد، چکیده‌ای است از صحبت‌های دکتر «زینب افضلی» سرپرست برنامه‌ی بررسی و شناسایی شهر سیرجان در دوران اسلامی و «دکتر مژگان‌خان‌مرادی» از اساتید گروه باستانشناسی دانشگاه تهران که در دومین نشست تخصصیِ مرکز سیرجان‌شناسی ایراد شد.
تلاشی برای بازسازیِ هویتِ تاریخیِ سیرجان
از مدتی پیش برنامه‌ا‌ی پژوهشی با عنوانِ «بررسی و شناسایی شهر سیرجان در دوران اسلامی و راه‌های ارتباطی آن» و با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور آغاز شد. طرحی که بر اساس آن شهر سیرجان از آغاز شکل‌گیری تا به امروز مورد بررسی پیمایشی و مطالعات میدانی قرار گرفت. چرایی تغییر و تحولات مکانی شهر سیرجان، تدوین نقشه باستان شناسی سیرجان، پر کردن خلاهای تحقیقاتی در باره‌ی سیرجان به خصوص در دوره‌ی صفوی، اولویت‌بندی بناها برای ثبت ملی و جهانی، مطالعه تاریخی راه‌های سیرجان و هم‌چنین شناخت ظرفیت‌های تاریخی سیرجان در حوزه‌ی صنعت و به ویژه صنعت «سفالگری» از جمله اهداف این طرح پژوهشی بودند که بخشی از نتایج آن، در نشستِ «سیرجان از منظر بررسی‌های باستانشناسی» از زبان زینب افضلی، سرپرست این برنامه، ارایه شد.
دکتر افضلی با بیان این‌که این پژوهش در ابتدا با تمرکز بر مطالعات قبلی و با توجه به دو دسته مطالعات مکتوب و فعالیت‌های باستانشناسی آغاز شد، گفت: بعد از این مرحله و تعیین یک قلمروی تاریخی، به سبب تغییرات مکانی شهر سیرجان در طول تاریخ، ما دایره‌ای به قطر 30 کیلومتر را از شهر فعلی سیرجان و در محدوده قلعه‌ی سنگ، شاه‌فیروز، قلعه‌ی علی‌آباد و باغ‌بمید را مورد بررسی پیمایشی و مطالعات میدانی دقیق و فشرده قرار دادیم. هم‌چنین در این طرح بافت تاریخی و راه‌های ارتباطیِ درون‌شهری و برون‌شهریِ سیرجان نیز مورد بررسی قرار گرفت تا به نتایج قابل قبولی از داده‌های باستانشناسی سیرجان دست پیدا کنیم.
دکتر افضلی افزود: آن‌چه تا به امروز از این کاوش‌های باستانشناسی و به خصوص از داده‌های سفالی و شیشه‌ای سیرجان به‌دست آمده و مورد شگفتی اساتید باستانشناسی کشور شده، ثابت می‌کند که سیرجان از یک هویت تاریخی ویژه برخوردار بوده و بی‌دلیل نبوده که تا قرن‌ها مرکزیت ایالت کرمان را به عهده داشته و یکی از شاهراه‌‌های ارتباطیِ جاده‌ی ابریشم بوده است.
داده‌های باستان‌شناسیِ سیرجان، فراتر از جیرفت و قلعه‌ی حسن صباح
دکتر مژگان خان‌مرادی از اساتید گروه باستانشناسی دانشگاه تهران، دیگر سخنران این نشست بود و اذعان کرد؛ نتایجی که تاکنون از داده‌های باستان‌شناسیِ سیرجان به دست آمده بسیاری از باستان‌شناسان کشور را به حیرت واداشته است. او می‌گوید: در سال‌های اخیر، استان کرمان پس از کاوش‌های باستان‌شناسیِ شگفت‌انگیز در شهر «جیرفت» برجسته شد. اما وقتی ما به سیرجان آمدیم و بررسی‌های باستانشناسی آن هم فقط بر روی داده‌های سطحی انجام شد و بالای 200 گونه‌ی سفالی متعلق به دوره‌‌‌های تاریخیِ مختلف در این شهر یافت شد، متوجه شدیم که این داده‌ها حتی در جیرفت هم وجود ندارد. حتی این تنوع در قلعه‌ی معروفِ «حسن‌صباح» در قزوین هم دیده نشده است. اما حیف که این محوطه‌های شهر قدیم سیرجان، به شدت در معرض آسیب‌هایی، نظیرِ تصرف و تخریب محوطه توسط باغداران، کاوش‌ها و خاک‌برداری‌های غیرمجاز، دپوی زباله‌های شهری، پدیده‌ی «وندالیسم» و فعالیت‌های عمرانیِ و راه‌سازی قرار دارند! دکتر خان‌مرادی با بیان این‌که رفع این آسیب‌ها لزوم توجه ارگان‌های مرتبط در امر حفاظت آثار را می‌طلبد، گفت: بازشناسی و بازسازیِ هویتِ تاریخیِ سیرجان در گرو ادامه‌ی این مطالعات و طرح‌های پژوهشی است و امیدوارم که مسئولان ارشد سیرجان، متوجه‌ی این ظرفیت‌های شگفت‌انگیزِ شهرشان باشند.
شهری که به لحاظ تاریخی ناشناخته است!
آن‌چه که به طور خلاصه از دومین نشست تخصصیِ مرکز سیرجان‌شناسی می‌توان برداشت کرد این است که تا به امروز ظرفیت‌های تاریخی سیرجان کمتر مورد توجه قرار گرفته است و باستان‌شناسان ایرانی هم شگفت‌زده شده‌اند که مگر ممکن است چنین شهری تا به امروز به لحاظ تاریخی ناشناخته مانده باشد؟ با وجود این، جای خوشحالی است که قرار است نتایج این پژوهش در آینده‌ای نزدیک در همایش‌ها و نشریات بین‌المللی چاپ و اهمیتِ تاریخیِ سیرجان، بیش از پیش به معرفی شود.