گزارش پاسارگاد از آموزش زبان دوم در کودکان زیر 7 سال

پدر و مادرهای عجول

- نجمه محمودآبادی

تابستان که از راه می‌رسد کلاس‌های تابستانه نیز رونق می‌گیرد؛ از کلاس‌های ورزشی گرفته تا زبان، هنر، ریاضی، چرتکه و... اما چیزی که این وسط تعجب را بر می‌انگیزد متن آگهی‌هایی‌ مثل:«دوره زبان برای کودکان 3 تا 7 سال».

آیدا از تجربه آموزش زبان انگلیسی به دخترش می‌گوید: دوستی داشتم که همسرش فوق‌لیسانس زبان انگلیسی بود. از همان بدو تولد پسرشان با او انگلیسی صحبت کرده بودند. برای همین پسرشان در چهارسالگی هم به خوبی فارسی صحبت می‌کرد و هم مسلط به زبان انگلیسی بود. من هم به این فکر افتادم تا خودم شروع به آموزش کلمات انگلیسی به دخترم بکنم چون به نظرم دختر من هم از پسر آن‌ها چیزی از نظر هوش کمتر نداشت. با این تفاوت که سطح دانش انگلیسی من همان کلماتی بود که در دبیرستان یاد گرفته بودم و البته تا حدودی هم فراموش کرده بودم. آن موقع‌ها دخترم سه‌ساله بود. من میز را نشانش می‌دادم و می‌گفتم desk یا کتاب را نشانش می‌دادم می‌گفتم book مثلا در خیابان اگر درخت می‌دیدیم به دخترم می‌گفتم این چیه؟ tree و الی آخر. بدین شکل دخترم کلی کلمه انگلیسی یاد گرفت و من از این بابت احساس سربلندی می‌کردم.

خلاصه یک بار مهمان یکی از اقوام در روستا بودیم و دخترم با بقیه بچه‌ها مشغول بازی بود. همان موقع گربه‌ای از کنارشان رد می‌شود و دخترم به گربه اشاره می‌کند و می‌گوید: cat بچه‌ها شروع به مسخره کردنش می‌کنند می‌گویند پروانه به گربه می‌گوید cat بعد دوباره گربه را نشانش می‌دهند می‌گویند پروانه این چیه؟ پروانه هم جواب می‌دهد: cat و بچه‌ها می‌خندند. آن روز دخترم سوژه خنده و تمسخر بچه‌ها شد. کلی دستش انداختند و مسخره‌اش کردند. پروانه هم کوچک‌تر از آن بود که بفهمد دارد انگلیسی حرف می‌زند فقط از مسخره کردن بچه‌ها گیج شده بود و گریه می‌کرد. آمد کنارم و گفت مامان این چیه؟ منم بی‌خبر از همه جا گفتم: «نمی‌دونی این چیه؟ این گربه است.» پروانه هم با عصبانیت گفت: «خودت گفتی این cat هست». 

بعدا که به یک آموزشگاه زبان انگلیسی مراجعه کردم مدیرش با تعجب به من گفت «خانم شما قبل از اینکه معادل فارسی کلمات را به فرزندتان آموزش بدهید، معادل انگلیسی‌اش را یاد داده‌اید؟»

الان دخترم پروانه دبیرستان را تمام کرده است و دیپلم گرفته است. همزمان به تحصیلش به آموزشگاه زبان انگلیسی هم رفته است و مدرک زبانش را هم گرفته و کاملا به زبان انگلیسی مسلط است و به خوبی انگلیسی حرف می‌زند. نمی‌دانم چرا این‌قدر برای آموزش زبان به دخترم عجله داشتم؟ آیدا می‌خندد چون جواب سئوالش را می‌داند: «قبول دارم برای پز دادن بود. مخصوصا می‌خواستم به همه بگم خودم باهاش انگلیسی صحبت کردم و یادش دادم. نمی‌دونستم دارم راه را اشتباه میرم».

- برای کودکان زیر سن مدرسه آموزش زبان دوم باید به صورت غیرمستقیم صورت گیرد

محسن بیگی‌راد دبیر آموزش و پرورش و مدیر اداری آموزشگاه زبان انگلیسی زبانسرا در مورد شروع آموزش زبان دوم به کودکان می‌گوید: «در آموزش زبان دوم به کودک نکته مهم این است که باید زبان مادری برای کودک به طور کامل جا بیفتد و کودک به زبان مادری تسلط پیدا کرده باشد، بعد آموزش زبان دوم شروع شود. کودکانی که در تلفظ برخی حروف مشکل دارند یا اینکه بعضی از کلمات را جابه‌جا ادا می‌کنند آماده آموزش زبان دوم نیستند». وی در ادامه می‌افزاید: «برای کودکان زیر سن مدرسه آموزش زبان دوم باید به صورت غیرمستقیم صورت گیرد و بعد از شروع مدرسه به صورت مستقیم ادامه پیدا کند».

این مدیر آموزشگاه زبانسرا در مورد شروع آموزش زبان برای کودکان می‌گوید: «خانواده‌ها می‌توانند از 4 سالگی آموزش زبان دوم را به فرزندان‌شان شروع کنند اما نکته مهم انتخاب آموزشگاه است. در آموزشگاه‌های زبان با کودکان زیر سن مدرسه باید زبان انگلیسی فقط به شکل دیداری و شنیداری کار شود. به هیچ عنوان نباید شکل نوشتاری کلمات و حروف آموزش داده شود».

بیگی‌راد در ادامه می‌افزاید: «برای آموزش نوشتاری زبان دوم، بعد اینکه کودک همه‌ی حروف زبان فارسی را یاد گرفت و ذخیره لغات کودک به شکل نسبی کامل شد آن‌گاه می‌توان آموزش نوشتاری را شروع کرد. اگر کودک قبل از کلاس اول نوشتن حروف انگلیسی را یاد بگیرد در نوشتن حروف فارسی دچار مشکل و سردرگمی می‌شود مثلا حروف فارسی را هم از چپ به راست می‌نویسد». وی در ادامه می‌افزاید: «مهم‌ترین موضوع برای شروع آموزش زبان دوم به کودک توجه به میزان هوش و توان یادگیری کودک است یعنی از کودکی به کودک دیگر این مسئله متفاوت است. انتخاب سن مناسب برای آغاز آموزش زبان دوم به کودکان را باید با مشاوران و متخصصان این امر تعیین کرد».  این دبیر مدارس نمونه و تیزهوشان در ادامه می‌افزاید: «گاهی پدر و مادرهایی که سواد کافی برای آموزش زبان دوم به فرزندان‌شان ندارند، اقدام به آموزش می‌کنند. این امر کاملا اشتباه است. پس از ورود کودک به آموزشگاه اساتید تا مدت‌ها مجبورند تلفظ‌های اشتباه کلمات را که والدین به کودک آموزش داده‌اند از ذهن آنها بزدایند و تلفظ‌های درست را آموزش دهند. همین موضوع به ظاهر ساده روند آموزش را طولانی می‌کند».

- زبان‌آموزی از زیر شش سال شروع نمی شود

محمود سلطانی پژوهشگر حوزه کودک در مورد آموزش کودکان در سنین پایین می‌گوید: «بچه‌ها از بدو تولد باید آموزش ببینند. منتها ما دو نوع آموزش داریم یکی آموزش غیرمستقیم که این توان یادگیری کودک را بالا می‌برد و یک آموزش مستقیم داریم که مبتنی بر آموزش غیرمستقیم است؛ یعنی آموزش غیرمستقیم پایه است. اگر آموزش غیرمستقیم را پی تصور کنیم آموزش مستقیم ستون و سقف است. اگر ما پی را محکم نکنیم، ستون و سقف به درد نمی‌خورد». وی در ادامه می‌افزاید: «درکودک از تولد تا شش سال به تدریج باید قدرت یادگیری تقویت شود. قدرت یادگیری یعنی تحریک حواس پنجگانه. مثلا در آموزش زبان خارجه ما زمانی می‌توانیم زبان خارجه را خوب یاد بگیریم که به درک انتزاعی رسیده باشیم. تا شش سالگی بچه‌ها باید آموزش غیرمستقیم ببینند یعنی تجربه حواس پنجگانه در محیط. بین شش تا نه سال یواش یواش بسته‌های انتزاعی باز می‌شود درک انتزاعی جوانه می‌زند. حدود سوم و چهارم ابتدایی حالا آموزش مستقیم شروع می‌شود». به بیان این پژوهشگر یادگیری، آموزش مستقیم و یاد دادن، آموزش غیرمستقیم است. در شش سال اول تولد باید یادگیری را تقویت کنیم بدون یادادن. از شش تا نه سال یاد دادن را شروع می‌کنیم با الویت یادگیری. از نه سال تا پانزده سال یاد دادن با الویت یاد دادن و زمانی در پانزده سالگی تا 18 سالگی کودک به درک انتزاعی می‌رسد ان وقت می‌شود مفاهیم سنگین‌تر را با کلام به او منتقل کرد. وی می‌گوید: «وقتی بچه‌ای هنوز زبان مادری خودش را یاد نگرفته یعنی سمبل‌شناسی زبان مادری هنوز شکل نگرفته ما این بچه را با سمبل‌شناسی زبان دوم می‌خواهیم آشنا کنیم و این روی مغز بچه فشار می‌آورد و چون ابزارش آماده نیست، ذهن کودک را آشفته می‌کند. این بچه‌ها هیچ وقت نمی‌توانند به زبان دوم صحبت کنند ممکن است مکالمه کنند ولی یادمان باشد زبان دوم وقتی زبان است که ما با آن زبان بتوانیم فکر کنیم و با آن زبان بتوانیم احساس‌مان را بیان کنیم زمانی که ما هنوز در زبان مادری‌مان دچار مشکل درک مفاهیم هستیم وارد کردن زبان دوم فقط می‌تواند یک شکل ظاهری داشته باشد». وی در ادامه می‌افزاید: «پس والدین توجه کنند زبان آموزی از زیر شش سال شروع نمی‌شود بلکه مهارت زبان‌آموزی از زیر شش سال آغاز می‌شود. یعنی زبان با تحرک شنوایی شروع می‌شود. زیربنای کلام ادراک شنوایی است اگر ادراک شنوایی درست شکل نگیرد آموزش زبان هم به درستی صورت نمی‌گیرد».